«نگاهی به تامین مالی جمعی در جهان و ایران»

چهارشنبه, 10 دی 04

مهسا شاپوری

مربوط به جذب سرمایه است

0

0

تامین مالی جمعی «Crowdfunding» روشی نوین برای جذب سرمایه از طریق مشارکت تعداد زیادی از افراد است که معمولاً از بستر اینترنت انجام می‌شود. این شیوه، امکان حمایت از پروژه‌های نوآورانه، فرهنگی و کارآفرینانه را بدون نیاز به منابع مالی سنتی فراهم می‌کند. اهمیت این روش در سال‌های اخیر افزایش یافته و بررسی آن در سطح جهانی و داخلی می‌تواند بینش روشنی از ظرفیت‌ها و محدودیت‌های آن ارائه دهد. در ادامه به پیدایش این حوزه و فعالیت آن در جهان و ایران خواهیم پرداخت.

 تامین مالی جمعی در جهان

 کرادفاندینگ نخستین‌بار در اوایل دهه ۲۰۰۰ با ظهور پلتفرم‌هایی مانند Kickstarter و Indiegogo شکل گرفت و به سرعت گسترش یافت. این روش در قالب مدل‌های مختلفی همچون کمک بلاعوض، پاداش‌محور، سهام‌محور و وام جمعی فعالیت می‌کند.
در سطح جهانی، این بازار رشد چشمگیری داشته و نقش مهمی در حمایت از استارتاپ‌ها، پروژه‌های هنری و محصولات فناورانه ایفا کرده است. مزیت اصلی این روش، دسترسی آسان به سرمایه و امکان سنجش پذیرش بازار پیش از تولید است.

میزان بازار جهانی تأمین مالی جمعی برآورد می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۵٫۵۳ میلیارد دلار برسد و در دوره ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۷٫۶ درصد گسترش یابد. افزایش تقاضا برای ابزارهای تبلیغاتی کم‌هزینه، مانند استفاده از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی برای کمپین‌های کرادفاندینگ، یکی از عوامل اصلی رشد این بازار است. علاوه بر این، افزایش نفوذ اینترنت موجب دسترسی گسترده‌تر به پلتفرم‌های آنلاین تامین مالی جمعی شده که این امر نیز به رشد بازار کرادفاندینگ کمک کرده است.

 Kickstarter

یکی از بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پلتفرم‌های تامین مالی جمعی در جهان است که در سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی شد. این پلتفرم عمدتاً بر مدل پاداش‌محور فعالیت می‌کند؛ یعنی حامیان در ازای مشارکت مالی، محصول یا پاداشی دریافت می‌کنند.   

این پلتفرم نقش مهمی در حمایت از پروژه‌های خلاقانه، فناورانه و هنری داشته و هزاران طرح را از مرحله ایده به مرحله اجرا رسانده است. ساختار شفاف، سیستم هدف‌گذاری و امکان ارزیابی پروژه‌ها باعث شده این پلتفرم به مرجع اصلی تامین مالی جمعی تبدیل شود. هدف اصلی آن کمک به تحقق پروژه‌های هنری و خلاقانه است. تا آوریل ۲۰۲۵، این پلتفرم توانسته بیش از ۸٫۷۱ میلیارد دلار سرمایه از حدود ۲۴ میلیون حامی جذب کند و بیش از ۲۷۷ هزار پروژه را حمایت مالی کند. پروژه‌ها شامل فیلم، موسیقی، بازی، فناوری، کتاب، غذا و… هستند.
حامیان معمولاً در ازای مشارکت خود پاداش یا تجربه‌ای مشخص دریافت می‌کنند؛ روشی که ریشه آن به سنت حمایت مستقیم مخاطبان از هنرمندان بازمی‌گردد. 

Indiegog

یکی دیگر از پلتفرم‌های مهم جهانی در حوزه کرادفاندینگ است که در سال ۲۰۰۸ تأسیس شد. برخلاف Kickstarter، این پلتفرم انعطاف بیشتری در نوع پروژه‌ها و مدل‌های تأمین مالی ارائه می‌دهد و امکان جذب سرمایه حتی بدون رسیدن به هدف تعیین‌شده را نیز فراهم می‌کند، علاوه بر پروژه‌های خلاقانه، در حوزه محصولات فناورانه و استارتاپ‌ها نیز فعالیت گسترده دارد و به دلیل تنوع مدل‌های حمایتی، گزینه‌ای مناسب برای کارآفرینانی است که به دنبال جذب سرمایه با شرایط آزادتر هستند.

 اهمیت تامین مالی جمعی

صنعت تامین مالی جمعی طی سال‌های اخیر رشد بسیار سریعی را تجربه کرده است. بر اساس گزارش‌ها، حجم این بازار از حدود ۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۳ به بیش از ۳۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رسید و هر ساله تقریباً دو برابر شد. گسترش مدل‌های مختلف مانند اهدا، پاداش و سهام، نقش مهمی در این رشد داشته است. همچنین پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد ارزش بازار کرادفاندینگ تا سال‌های آینده می‌تواند از سرمایه‌گذاری خطرپذیر نیز فراتر رود.

انواع مدل‌ ها در تامین مالی جمعی:

در ادامه به انواع مدل‌ها تامین مالی جمعی خواهیم پرداخت:

·        کمک یا اهدا (Donation-Based):
حامیان بدون انتظار دریافت پاداش یا سود، برای اهداف خیریه یا اجتماعی مشارکت می‌کنند.

·        پاداش (Reward-Based):
سرمایه‌گذاران در ازای مشارکت مالی، محصول، خدمت یا پاداشی دریافت می‌کنند.

·        وام‌دهی (Debt-Based):
سرمایه‌گذاران مبلغی را وام می‌دهند و پروژه موظف به بازپرداخت آن همراه با بهره است.

·        مشارکت در درآمد (Revenue Sharing):
سرمایه‌گذاران بخشی از درآمد و سود محقق شده پروژه را دریافت می‌کنند و سود آن‌ها وابسته به عملکرد پروژه است.

·        سهام یا سرمایه‌گذاری (Equity-Based):
سرمایه‌گذاران با پرداخت سرمایه، مالک بخشی از پروژه یا شرکت می‌شوند و از افزایش ارزش آن منتفع می‌گردند.

محیط سرمایه‌گذاری جمعی مبتنی بر سهام (Equity Crowdfunding) در حال دگرگونی سریع است. بر اساس جدیدترین داده‌های بازار، ارزش جهانی این صنعت پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۳ به حدود ۵٫۴۳ میلیارد دلار برسد؛ این رقم از ۱٫۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ رشد کرده و با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۵٫۸۲٪ همراه است.

تحقیقات اخیر منتشر شده در مجله «Strategic Entrepreneurship» نشان می‌دهد که ۴۰٪ کمپین‌های موفق سرمایه‌گذاری جمعی سهامی بدون سرمایه‌گذاری فرامرزی شکست می‌خوردند. این نتیجه اهمیت حیاتی سرمایه بین‌المللی را در اکوسیستم امروز کرادفاندینگ برجسته می‌کند.

و در مجموع اگر بخواهیم کلیات را به صورت خلاصه جمع‌بندی کنیم:

 کشورهایی که بازار کرادفاندینگ در آن‌ها پیشرو هستند

• ایالات متحده آمریکا (USA): آمریکا به‌طور معمول یکی از بزرگ‌ترین و فعال‌ترین بازارها برای کرادفاندینگ است.
• چین (China): چین نیز با سهم قابل توجهی از بازار جهانی، جزو پیشروها در تامین مالی جمعی است.
• بریتانیا (UK): در اروپا بریتانیا از کشورهایی است که فعالیت کرادفاندینگ در آن چشمگیر است .
• آلمان و فرانسه و کشورهای اروپایی دیگر: این کشورها در قالب اتحادیه اروپا بازار نسبتاً فعالی دارند.

تامین مالی جمعی در ایران

تامین مالی جمعی در ایران طی چند سال اخیر مسیر رشد قابل‌توجهی را طی کرده و به یکی از ابزارهای نوین تامین سرمایه برای کسب‌وکارها تبدیل شده است. با اینکه این صنعت در مقایسه با بازارهای جهانی سابقه کوتاه‌تری دارد، اما با انتشار دستورالعمل‌های رسمی در شرکت فرابورس ایران و اعطای مجوز به پلتفرم‌های فعال، روند توسعه آن ساختارمند و قانون‌مند شده است. این رویکرد باعث شده اعتماد عمومی نسبت به این روش افزایش یابد و کسب‌وکارها ، شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای تولیدی بتوانند از آن برای جذب سرمایه‌ بهره ببرند.

مقایسه تامین مالی جمعی در ایران و جهان

در سطح جهانی، صنعت تامین مالی جمعی طی سال‌های اخیر با سرعت زیادی رشد کرده و اکنون به مرحله بلوغ رسیده است. وجود قوانین مشخص، ابزارهای متنوع و تجربه طولانی پلتفرم‌های بین‌المللی سبب شده این بازار گسترده‌تر و ساختارمندتر باشد.

در ایران نیز تامین مالی جمعی طی چند سال اخیر مسیر توسعه خود را آغاز کرده و با شکل‌گیری پلتفرم‌های دارای مجوز، به‌ویژه در حوزه تامین مالی تولید و دانش‌بنیان، روندی رو به رشد را تجربه می‌کند. هرچند این صنعت هنوز در مرحله گسترش قرار دارد، اما پیشرفت فناوری مالی، و استقبال کسب‌وکارها موجب شده ایران ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یکی از بازارهای مهم منطقه در این حوزه داشته باشد.

در مجموع، اگرچه تجربه جهانی طولانی‌تر و گسترده‌تر است، اما ایران نیز با توجه به اکوسیستم جوان نوآوری، قوانین در حال تکمیل و نیاز روزافزون کسب‌وکارها به منابع مالی جدید، در مسیر رشد پایدار قرار داد.

مشارکت در درآمد در ایران:

پلتفرم‌های تامین مالی جمعی در ایران در چندسال اخیر محبوبیت بسیاری پیدا کرده‌اند و در این مدل بیشتر برای پروژه‌های تجاری، کشاورزی، دارویی و پزشکی، محتوا و تولیدی استفاده می‌شود.

·        مناسب برای پروژه‌هایی که نمی‌خواهند سهام واگذار کنند
بسیاری از کسب‌وکارها ترجیح می‌دهند مالکیت شرکت را کم نکنند. برای همین، مشارکت در درآمد گزینه‌ای جذاب است:
سرمایه‌گذار: سهمی از درآمد یا سود محقق شده دوره‌ای دریافت می‌کند.
کسب‌وکار : بدون واگذاری سهام، سرمایه جذب می‌کند و هردوره سود پیش‌بینی‌شده و محقق شده را برای سرمایه‎‌گذاران واریز می‌کند.

·        ریسک کمتر برای سرمایه‌گذار
 در این مدل، سرمایه‌گذار سود دوره‌ای دریافت می‌کند و در صورت درنظر گرفتن ضمانت برای اصل سرمایه‌شان ریسک آن را به حداقل می‌رساند.

·        سازگاری با قوانین ایران
زیر نظر شرکت فرابورس ایران به فعالیت ادامه می‌دهند و همگی دارای مجوز از این شرکت هستند و به صورت شرعی انجام می‌شوند.

جمع‌بندی

تامین مالی جمعی به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین ابزارهای جذب سرمایه، طی یک دهه گذشته نقشی مهم در توسعه کسب‌وکارها، استارتاپ‌ها و پروژه‌های خلاقانه ایفا کرده است. در سطح جهانی، این صنعت با رشد سریع، تنوع مدل‌ها و توسعه قوانین حمایتی توانسته به بخشی اثرگذار از اکوسیستم مالی تبدیل شود؛ به‌ویژه مدل‌های وام و سرمایه‌گذاری سهامی که سهم قابل توجهی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند. کشورهای پیشرو مانند ایالات متحده، چین و بریتانیا با وجود زیرساخت‌های پیشرفته، بیشترین سهم از این بازار رو به گسترش را دارند.

در ایران نیز تأمین مالی جمعی طی سال‌های اخیر مسیر رو به رشدی را تجربه کرده و با توسعه پلتفرم‌های مورد تأیید فرابورس ایران، امکان تامین مالی برای کسب‌وکارهای مختلف تسهیل شده است. اگرچه چالش‌هایی مانند آگاهی عمومی، تورم اقتصادی و مقررات همچنان وجود دارد، اما مدل‌هایی مانند سرمایه‌گذاری و مشارکت در درآمد به‌ویژه نزد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مورد استقبال قرار گرفته‌اند.

در مجموع، آینده تامین مالی جمعی، چه در ایران و چه در جهان، به عوامل کلیدی‌ای همچون تقویت اعتماد، توسعه قوانین، افزایش شفافیت و بهبود زیرساخت‌های فناورانه بستگی دارد. با توجه به روند رشد جهانی و نیاز روزافزون کسب‌وکارها به روش‌های نوین تامین سرمایه، به‌نظر می‌رسد این صنعت در سال‌های آینده نقشی پررنگ‌تر و استراتژیک‌تر در اقتصاد ایفا خواهد کرد.