تضمین اصل سرمایه در تامین مالی جمعی؛ بررسی تضامین معتبر در کرادفاندینگ

تامین مالی جمعی به‌عنوان یکی از روش‌های نوین تامین منابع مالی، فرصت‌های جدیدی برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایجاد کرده است. با این حال، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در این حوزه، تضمین اصل سرمایه است. در این مقاله به بررسی انواع تضامین معتبر در تامین مالی جمعی بر اساس دستورالعمل مصوب این حوزه می‌پردازیم و به‌صورت شفاف، پاسخ‌هایی برای پرسش‌های سرمایه‌گذاران ارائه می‌کنیم.

تعریف ضمانت و جایگاه آن در تامین مالی جمعی

راهکارهایی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران در خصوص بازگشت اصل سرمایه از طریق تضامین معتبر و وثایق قابل اتکا وجود دارد. طبق ماده ۲۰ دستورالعمل تامین مالی جمعی هر متقاضی تأمین مالی جمعی ملزم به ارائه تضمین برای اصل سرمایه است، تامین تضمین از سوی درخواست‌دهنده، اجباری است و نوع آن می‌تواند در جلب اعتماد سرمایه‌گذاران مؤثر باشد.

انواع تضامین معتبر از دیدگاه مقررات

دستورالعمل تامین مالی جمعی، تضامین معتبر برای اصل سرمایه را در چند دسته کلی طبقه‌بندی می‌کند:

الف) بانکی

• تعهد پرداخت: نوعی ضمانت‌نامه بانکی است که بر اساس آن بانک متعهد می‌شود در صورت عدم ایفای تعهدات مالی از سوی تامین مالی‌گیرنده، مبلغ مورد توافق را به سرمایه‌گذاران پرداخت نماید.
• حسن انجام تعهدات: این تعهد نیز توسط بانک صادر می‌شود و صحت و کیفیت اجرای پروژه توسط متقاضی سرمایه را تضمین می‌نماید.

ب) صندوقی

• تعهد پرداخت: صندوق‌های حمایتی مانند صندوق‏‎های پژوهش و فناوری و سایر صندوق‌های مالی معتبر، می‌توانند تعهد پرداخت سرمایه به سرمایه‌گذاران را در صورت عدم ایفای تعهدات از سوی متقاضی تامین مالی جمعی برعهده گیرند. 
• حسن انجام تعهدات: این تعهد نیز توسط صندوق صادر می‌شود و صحت و کیفیت اجرای پروژه توسط متقاضی سرمایه را تضمین می‌نماید.
• صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری: نوعی بیمه‌ تخصصی است که در شرکت‎های دانش‌بنیان یا نوآورانه ارائه می‌شود و در صورت عدم موفقیت پروژه، مطابق با قرارداد و مستندات و توافق انجام شده، ضمانت اصل سرمایه را بر عهده می‌گیرد.

نکته مهم: بسیاری از این صندوق‌ها، به‌ویژه صندوق‌های پژوهش و فناوری، «غیردولتی» هستند.
اما این اصطلاح به‌اشتباه به‌صورت «خصوصی» یا «بدون نظارت» برداشت می‌شود که نادرست است.
در واقع غیردولتی بودن این صندوق‎ها به این معناست که:

• این صندوق‌ها از نظر ساختار مالکیت، بودجه و عملیات، تحت اداره مستقیم دولت نیستند.
• اما هم‌چنان تحت نظارت نهادهای رسمی مانند (معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی، سازمان بورس (در صورت فعالیت مالی) و بانک مرکزی (در بخش خدمات مالی یا تسهیلاتی) هستند.
• بنابراین، غیردولتی بودن به معنی بی‌ضابطه بودن یا ریسک بالا نیست. بلکه به این معناست که با سرمایه و مدیریت بخش خصوصی یا عمومی مستقل فعالیت می‌کنند، اما چارچوب‌های نظارتی و عملکردی دقیق دارند.

پ) توثیق سهام

توثیق سهام به معنای وثیقه گذاشتن سهام یک شرکت در برابر دریافت تامین مالی جمعی است. در چارچوب کرادفاندینگ (Crowdfunding)، این روش یکی از انواع تضمین‌هایی است که برای افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. باید توجه داشت که توثیق سهام در صورتی از نگاه شرکت فرابورس ایران معتبر است که سهام مختص به یک شرکت بورسی باشد. در این روش، سهام شرکت بورسی ثالث به‌عنوان وثیقه نزد عامل جمع‌سپاری قرار می‌گیرد. در صورت وقوع نکول، سهام مذکور به نفع سرمایه‌گذاران نقد می‌شود. فرایند کلی توثیق سهام در تامین مالی جمعی به شرح زیر است:

1. ارزیابی ارزش سهام شرکت بورسی مورد نظر توسط کارشناس رسمی یا حسابرس مالی.
2. توافق‌نامه توثیق بین شرکت و پلتفرم تامین مالی یا نهاد واسط.
3. ثبت توثیق در سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) یا نزد سازمان ثبت اسناد رسمی.
4. قفل شدن سهام در سامانه بورسی یا نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی (در صورت بورسی بودن سهام).
5. آزادسازی سهام در پایان دوره و پس از تسویه کامل بدهی.

ت) شخص حقیقی یا حقوقی

• چک: چک صادره از سوی متقاضی تامین مالی جمعی یا شخص ثالث معتبر (ضامن)، به‌عنوان تضمین بازپرداخت اصل سرمایه سرمایه‌گذاران دریافت می‌شود. در صورت عدم ایفای تعهد، چک قابل وصول و پیگیری قانونی خواهد بود.
• وثایق ملکی یا دارایی‌های منقول: به‌عنوان مثال سند ملکی، خودرو، دارایی‎های بورسی یا سایر دارایی‌هایی که قابل ارزیابی و بازفروش هستند.

نقش نهاد ناظر و سکو در ارزیابی تضامین

سکوهای تامین مالی جمعی موظف‌اند قبل از انتشار طرح، تضامین ارائه‌شده را بررسی کرده و گزارشی از کیفیت و ظرفیت آن‌ها را در صفحه هر طرح منتشر کنند. این گزارش شامل اطلاعات کلی متقاضی، سابقه اعتباری، سوابق مالی و اطلاعات طرح تامین مالی جمعی است. در نتیجه، سرمایه‌گذار می‌تواند با آگاهی کامل تصمیم‌گیری کند. در این میان، کارن کراد به‌عنوان یکی از سکوهای معتبر و پیشرو در حوزه تامین مالی جمعی، با بررسی دقیق جزئیات طرح‌ها و ارزیابی همه‌جانبه تضامین، تنها طرح‌هایی را برای سرمایه‌گذاری معرفی می‌کند که از نظر فنی، مالی و اعتباری دارای پشتوانه قابل اتکا باشند. اگر به‌دنبال سرمایه‌گذاری شفاف در پروژه‌های متنوع و متعهد هستید، کارن کراد گزینه‌ای قابل اعتماد برای شروع است.

آیا سود سرمایه‌گذاری تضمین‌شده است؟

طبق ماده ۱۷ دستورالعمل، هیچ سودی در قالب وعده تضمینی قابل اعلام نیست. این بدان معناست که بازده سرمایه‌گذاری تابعی از موفقیت طرح است. اما طرح‎ها دارای تضامین بازپرداخت اصل سرمایه مشخصی هستند که ریسک را کاهش می‌دهند. مهم است سرمایه‌گذار این تفاوت را درک کند: «تضمین سود» ممنوع است، اما «کاهش ریسک و احتمال بازگشت اصل سرمایه» با تضامین معتبر قطعی است.

تفاوت تضمین اصل سرمایه با وثایق جبرانی

در حالی‌که هیچ سکویی نمی‌تواند سود سرمایه را به‌صورت قطعی تضمین کند، وثایق جبرانی به‌عنوان ابزار جبران خسارت جهت حفظ و بازگرداندن اصل سرمایه طرح عمل می‌کنند. برای مثال، اگر طرح شکست بخورد و مجری نتواند بازپرداخت کند، وثایق ملکی می‌توانند به فروش گذاشته شوند و سرمایه‌گذاران بخشی از سرمایه را بازیابی کنند.

بررسی دغدغه‌های سرمایه‌گذاران حقیقی

سرمایه‌گذاران خرد معمولاً نگران هستند که در صورت شکست طرح، هیچ پشتوانه‌ای برای حفظ اصل پول آن‌ها وجود نداشته باشد. برای رفع این نگرانی:

• بررسی کنید آیا شرکت مجری دارای سوابق اجرای موفق بوده است یا خیر.
• گزارش‌های اعتبارسنجی منتشرشده روی سکوی تامین مالی را با دقت بخوانید.
• از مشاوره حقوقی یا مالی برای بررسی وثایق پیشنهادی استفاده کنید.
• طرح‎هایی را انتخاب کنید که وثایق معتبر و نقدشونده دارند.

چرا در برخی طرح‌ها عبارت «بدون ضمانت اصل سرمایه» درج می‌شود؟ (با وجود داشتن تضامین مانند چک یا ملک)

در فرآیند تامین مالی جمعی، گاهی مشاهده می‌شود که در صفحه یک طرح نوشته شده: «این طرح بدون تضمین است» — در حالی که متقاضی تامین مالی، ملک، چک، یا حتی سفته معتبری به‌عنوان تضمین ارائه داده است. این موضوع در نگاه اول ممکن است برای برخی از سرمایه‌گذاران یا فعالان بازار ابهام‌برانگیز باشد:

در پاسخ باید بگوییم: ذکر این عبارت الزام نظارتی و قانونی است، نه بی‌ارزش بودن تضامین. بر اساس الزامات اعلام‌شده توسط فرابورس ایران (به عنوان نهاد ناظر سکوهای تامین مالی جمعی)، سکوها موظف‌اند فقط در صورتی عبارت «با ضمانت» را درج کنند که نوع تضامین مطابق فهرست تعیین‌شده از سوی فرابورس باشد. در غیر این‌صورت، حتی با وجود چک، سفته یا اسناد ملکی، سکوی تامین مالی حق ندارد تضمین اصل سرمایه را اعلام کند.

کدام تضامین از نظر فرابورس برای تضمین اصل سرمایه معتبر تلقی می‌شوند؟

طبق دستورالعمل‌های نظارتی، تنها برخی تضامین امکان استفاده برای درج عبارت «با ضمانت اصل سرمایه» را دارند. این تضامین معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• ضمانت‌نامه تعهد پرداخت بانکی 
• ضمانت‌نامه تعهد پرداخت صندوق پژوهش و فناوری
• تضمین اصل سرمایه توسط صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری
• توثیق رسمی سهام یا اوراق بهادار قابل نقدشوندگی

سایر تضامین مانند:

• چک یا سفته بدون تضمین بانکی
• ضمانت‌نامه بانکی حسن انجام تعهدات
• ضمانت‌نامه حسن انجام تعهدات از صندوق پژوهش و فناوری
• سند عادی ملک یا قرارداد داخلی
• سند رسمی رهن ملک، مشروط به ثبت در سامانه ثبت اسناد و اعمال قفل معاملاتی

از نظر فرابورس به‌عنوان تضمین کافی برای اعلام ضمانت اصل سرمایه پذیرفته نمی‌شود.

پس چرا این تضامین ارائه می‌شوند؟

این تضامین (چک، سفته، قرارداد رهن داخلی و…) هنوز هم ابزارهای مهمی برای پیگیری مطالبات سرمایه‌گذاران هستند و توسط تیم‌های حقوقی سکوها در صورت بروز نکول مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما چون از نظر نظارتی در دسته تضامین رسمی فرابورس قرار نمی‌گیرند، حق اعلام ضمانت اصل سرمایه را نداریم.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

در تامین مالی جمعی، اگرچه تضمینی برای سود وجود ندارد، اما برای اصل سرمایه تضمین وجود دارد و علاوه بر این با استفاده از تضامین معتبر می‌توان ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داد. سرمایه‌گذاران باید آگاهانه، با مطالعه دقیق و بررسی گزارش‌های رسمی اقدام کنند و از سکوهایی استفاده کنند که شفافیت کامل در ارائه اطلاعات و وثایق دارند. توجه داشته باشید که نحوه به کارگیری هر کدام از این ابزارهای ضمانت طرح به طرح متفاوت است.