مدل‌شناسی و اهداف تامین مالی جمعی
مدل‌شناسی و اهداف تامین مالی جمعی
1400/9/15
نوع:
استارتاپ ها
نویسنده: پرنیان ستوده
الفبای اقتصاد امروز جهان با پدیده‌ای به نام "پول" شروع می‌شود. هر فعالیتی که در شرف آغاز باشد، نیازمند منابع مالی است که باید به نحوی تامین گردد تا اهداف آن فعالیت تحقق یابد. یکی از روش‌های تامین مالی، تامین مالی جمعی است. تامین مالی جمعی عبارت است از جمعآوری منابع مالی مورد نیاز یک پروژه از محل سرمایه‌های خرد تعداد زیادی سرمایه گذار. در دنیای امروز این فرآیند معمولا بر بستر اینترنت اتفاق می‌افتد؛ به عنوان مثال یک گردشگر برای خرید دوربین عکاسی، از مخاطبین خود در صفحه شبکه اجتماعی خود درخواست کمک می‌کند تا بتواند دوربین مورد نظر را خریداری کرده و در ازای آن از محل‌هایی که بازدید می‌کند، عکاسی کرده و آنها را منتشر کند یا وقتی که در یک محله یک نفر قصد ازدواج دارد و توانایی تهیه جهیزیه ندارد، همسایه‌ها دست به دست هم می‌دهند و در ازای حس خوب دستگیری و اجر اخروی، اقدام به جمعآوری هزینه‌های خرید جهیزیه و مراسم عروسی می‌کنند. این‌ها مثال‌های ساده‌ای از تامین مالی جمعی هستند. همان‌طور که در مثال ها مشاهده می‌کنید در این مدل سرمایه های خرد توسط تعداد زیادی از سرمایه گذاران تامین می‌شود.
شرکت‌کنندگان در تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ چه کسانی هستند؟
معمولا در هر کمپین تامین مالی جمعی، سه نقش اصلی وجود دارد: سرمایه‌پذیر یا متقاضی یا شخص شروع‌کننده که همان فردیست که می‌خواهد فعالیتی را شروع کند و نیازمند سرمایه است. نقش دوم سرمایه‌گذاران، تامین‌کنندگان و حامیان طرح هستند که در واقع صاحبان منابع مالی در این مدل هستند و طرف سوم سامانه و یا سکوی تامین مالی جمعی است که رابط بین دو طرف اول و دوم است.
این روش کرادفاندینگ تا به امروز برای طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها و با اهداف مختلف تامین مالی شده است: از سرمایه‌گذاری‌های انتفاعی شامل تامین مالی کارآفرینان گرفته تا پروژه‌های هنری، از حمایت های مالی غیر انفاعی شامل هزینه‌های پزشکی، سفر، گرفته تا پروژه‌های نوآوری اجتماعی و سایر موارد.
به طور کلی می‌توان تامین مالی جمعی و انواع آن را با توجه به هدف طرف سرمایه‌گذار و تامین‌کننده منابع دسته‌بندی کرد. به همین طریق تامین مالی جمعی دو دسته کلی دارد: دسته اول مواردی هستند که در آنها تامین‌کنندگان با هدف کسب سود و نفع خاصی اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند و دسته دوم پروژه‌هایی است که نتیجه آنها به صورت نفع معنوی و یا اخروی در اختیار تامین‌کنندگان قرار می‌گیرد. با این وجود مرز دو دسته همیشه دقیقا مشخص نیست. یک نوع از این دسته‌بندی‌ها به قرار زیر است:
تامین مالی جمعی بر پایه اهدا چیست؟
در این مدل از تامین مالی جمعی که در کشورمان نیز سابقه طولانی دارد نیت اصلی افراد بر پایه اهدا یا انجام کار خیر است. در این مدل بر خلاف سایر مدل‌ها، اهداکنندگان و تامین‌کنندگان منابع مالی با هدف کسب سود و یا منفعت دنیوی این کار را انجام نمی‌دهند. این مدل یکی از محبوب‌ترین انواع تامین مالی است. در تأمین مالی جمعی مبتنی بر اهدا، وجوه برای اهداف مذهبی، بهداشت و درمانی، اجتماعی یا اهداف دیگر جمع آوری می‌شود. جنبه اصلی تأمین مالی جمعی مبتنی بر اهداکنندگان این است که هیچ پاداشی برای اهدا وجود ندارد، بلکه مبتنی نوع دوستی اهداکننده است.
تامین مالی جمعی بر پایه پاداش چیست؟
در این مدل از تامین مالی، صاحبان ایده و پروژه، در ازای دریافت منابع مالی از سرمایه‌گذاران طرح، به آنان پیشنهاد نوعی پاداش می‌دهند. این نوع سرمایه‌گذاری برای اهداف و پروژه‌های مختلف مناسب است به عنوان مثال: ضبط آلبوم موسیقی یک گروه پرطرفدار، تبلیغ فیلم، توسعه یک نرم‌افزار جدید، توسعه و تولید یک محصول جدید توسط مخترع آن، تحقیقات علمی، محصولات هنری و پروژه‌های مدنی. در این مدل، تامین مالی معمولا متکی به مخاطبان محصول نهایی است. به عنوان مثال وقتی یک تولیدکننده، وسیله کمک حرکتی برای بیماران پارکینسون تولید می‌کند، از مشتریان آینده خود کمک می‌گیرد تا به مقدار لازم از آن محصول تولید کرده و با قیمت نازل‌تر از مبلغ واقعی به آنها تحویل دهد. به این طریق هم صاحب ایده می‌تواند محصول خود را تولید کرده و به بازار ارائه کند هم کسانی که به این وسیله نیاز دارند، نیاز خود را برطرف کرده و می‌توانند با قیمت نازل‌تر محصول را تهیه کنند. همچنین یک کارگردان فیلم های سینمایی را تصور کنید که با جمع آوری منابع از عموم مخاطبین خود فیلمی را تولید می‌کند و در در ازای سرمایه گذاری آنها، تامین کنندگان را به اکران خصوصی با بازیگران و دست‌اندر‌کاران فیلم دعوت می‌کند و در تیتراژ انتهایی فیلم نیز از آنها سپاسگزاری می‌کند.
تامین مالی جمعی بر پایه سهام (Equity) چیست؟
تامین مالی جمعی بر پایه سهام، در این مدل سرمایه‌گذاران با سرمایه گذاری بر روی کسب و کار ایجاد شده توسط کارآفرینان در منافع اقتصادی آن شریک می شوند. در این مدل کارآفرینان و صاحبین کسب و کار می بایست تامین کنندگان منابع مالی را در کسب و کار خود سهیم کنند و برای این امر عموما باید دارای شرکت باشند و ما به ازای سرمایه گذاری از سهام آن شرکت به سرمایه گذاران سهمی اعطا نمایند. سرمایه‌گذاری در این نوع از تامین مالی جمعی عموما با هدف کسب سود و منفعت مالی در دراز مدت است.
کرادفاندینگ یا تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت در درآمد چیست؟
نوع دیگری از تامین مالی بر پایه مشارکت است که بحث آن در سال اخیر هم در کشورمان داغ است. این روش، مدلی است که در آن سهام انتقال پیدا نمی‌کند اما طبق قرارداد، سرمایه‌گذاران در یک پروژه خاص با افراد شروع‌کننده شریک می‌شوند. سرمایه در این حالت بیشتر از جنس سرمایه در گردش برای یک پروژه کوتاه مدت است. در دو مدل اخیر، سرمایه‌گذار نیز مانند طرف اول دچار ریسک است؛ بنابراین سود حاصله نیز باید از سرمایه‌گذاری‌های کم ریسک‌تر بیشتر باشد.
کرادفاندینگ بر پایه ژتون (Token) جیست؟
این روش، یکی از مدل‌های جدید تامین مالی جمعی است. این مدل که ترکیبی از تامین مالی بر پایه مشارکت و پاداش است، به دلیل استقبال زیاد در سال‌های اخیر و گسترش بازار رمز ارزها، به عنوان مدلی مجزا معرفی می‌شود. تامین مالی در این مدل به این گونه است که یک مجموعه وقتی می‌خواهد کوین خود را به بازار عرضه کند، ابتدا در یک رویداد به صورت محدود آن ارز را به عده خاصی از فعالان حوزه رمز ارز ارائه می‌دهد (ICO - Initial Coin Offering). به این صورت سرمایه جمع‌شده به گسترش آن ارز کمک می‌کند و از طرف دیگر ارزش ارز افزایش می‌یابد.
تامین مالی جمعی بر پایه بدهی چیست؟
این مدل که به وام‌دهی P2P (نظیر به نظیر) مشهور است به این صورت انجام می‌گیرد که مجموعه‌ای از افراد مبالغ کوچک را در اختیار واسط قرار داده و واسط به صورت وام آن را به افراد صاحب پروژه می‌دهد. تفاوت این مدل با مدل مشارکت این است که فرد دریافت‌کننده وام موظف به بازپرداخت وجه طبق قرار قبلی است و سرمایه‌گذاران در ریسک طرح شریک نمی‌شوند. این مدل فعلا با توجه به محدودیت بانک مرکزی ایران در کشورمان ربوی و غیر قانونی است؛ هرچند که تلاش هایی برای سامان‌بخشی این مدل در حال انجام است.
تامین مالی جمعی بر پایه مشارکت در دعاوی حقوقی چیست؟
در این مدل، طرفین یک پرونده حقوقی برای تامین مالی جهت رسیدگی به پرونده خود از تامین مالی جمعی بهره می‌برند. از این طریق سرمایه‌گذاران نیز امکان سهیم شدن در پرونده را دارند و در صورت برنده شدن طرف مورد حمایت می‌توانند قسمتی از غرامت‌های دریافت‌شده را تصاحب کنند. این مدل تامین مالی فقط در نظام قانونی چند کشور مثل بریتانیا و ایالات متحده آمریکا تعریف شده است.
یادداشت فوق به قلم علی عمیدی، مدیر عامل سکوی تامین مالی جمعی کارن کراد به تاریخ دهم آذرماه در روزنامه دنیای اقتصاد منتشر شده است.
